Kolegiata w Kartuzach

Bohaterowie opowiadania przyjechali do Kartuz, by rozwiązać zagadkę związaną z zaginięciem psa oraz odkryć, kim są złodzieje drewnianych rzeźb przedstawiających św. Nepomucena.

W kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny poznają zabytki, a szczególnie zachwycają ich bogato rzeźbione stalle z okresu baroku.

Pierwszą część opowiadania obejrzysz tutaj: http://www.farwnyswiat.pl/juszki/

Zachęcam do przeczytania opowiadania w języku kaszubskim:

W kartësczi kòlegiace

Kòl kòlegiatë w Kartuzach, krótkò niewiôldżégò ògrodu z kwiatama, płotnikã (pòl. żywopłotem)
i kamianą, òsmënôscewiekòwą rzezbą Madonnë z Dzecątkã, stojała szëkòwnô białka. Na nosu miała cemné brële. Wëzdrzała krëjamno i pòwôżno. Gôdała przez telefón i nerwés òbzérała sã wkół.
W drëdżi rãce trzimała tidórk (pòl. smycz), do jaczégò béł przëpiãti biôłi pùdelk.

– To wierã jakô turistka. Chce zwiedzëc kòscół pw. Wniebòwzãcô Nôswiãtszi Mariji Pannë w Kartuzach.

Czekô prawie na swòjégò towarzësza, żebë przëpilowôł tószka. Kò nie weńdze z nim do bëna... – tak bë so mógł pòmëslec kòżdi przechòdzący bòkã.

Równak w jedny chwilë ta nieznajemnô białka wzãła pùdelka na rãce i pònëkała do aùta, jaczé stojało na parkingù krótkò kòlegiatë. Pòsadzëła tósza na tëlné sedzenié i chùtkò òdjachała.

Całé to wëdarzenié òbzérało troje nôscelatków: Kasza, Tola i Jakùb.

Mielë nôdzejã, że nalézą tuwò psa rasë Border Terrier, jaczi òstôł pòrwóny w Juszkach. Słëchôł òn do starków Kùbë. Knôp wmiészôł sã we wiôlgą aferã, bò chcącë ùdostac nazôd tósza, mùszôł ùkradnąc drzewianą sztaturkã swiãtégò Nepòmùka. Terô, razã z dwiema drëszkama i mëmką Kaszczi, próbùją nalezc teriera.

– Mie sã zdôwô, że czedës móm widzóné tã białkã. Ale ni mògã so przëbôczëc, skądka jã znóm – rzekł Jakùb.
– Dzywno sã zachòwiwała. Rëgnãła aùtółã tak òstro, jakbë przed kògùm ùcékała. Chcemë weńc do bëna kòlegiatë. Mòże tam nalézemë jaczi szlach – zdecydowała Tola.

Kasza i Jakùb cziwnãlë głowama na pòcwierdzenié, a pózni wszëtcë szlë w czerënkù dwiérzów. Mëmka Kaszczi, Hana, w tim czasu sprôwdzała òkòlé. Miała nôdzejã, że szukóny pies gdzes tuwò błądzy.

– Wow! Tuwò je... nadzwëkòwò... abò nawetka „czadowò” – Jakùb próbòwôł nalezc pasowné słowò stojacë pòd biegasã (pòl. wahadłem) zégra zakùńczonym sztaturką anioła, chtëren trzimie kòsã.

– Ten kòscół zbùdowelë kartuzowie ju w strzédnëch wiekach. Wierã pòd kùńc XV wiekù. Je to gòtickô bùdowniô. Mô znankòwny dlô gòtikù gwiôzdowi nadżib (pòl. sklepienie). Za to wëòzdobë bënë są ju przede wszëtczim barokòwé. Zdôwô mie sã, że dak swiãtnicë téż zbùdowelë òbczas barokù, mòże w XVIII wiekù? Szlachùje òn za przëkriwkã zarkù (pòl. trumny) – zaczãła òpòwiadac Kasza.

– Cëż terô? Piszesz ksążkã? A mòże jes prowadniczką wanogów? – pitała zadzëwòwónô Tola. Jakùb téż ni mógł ùwierzëc, że Kaszka tak wiele wié ò tim zabëtkù.
– Nié. To dlôte, że lubiã historiã. Piszã blog ò rézach. Òkróm te, mòja mëmka robi w mùzeùm. Czãsto razã zwiedzywómë taczé czekawé place. W Kartuzach jô bëła ju wiele razë. Pòjta, pòkôżã wama stalle z sétmënôstégò wiekù.

Młodi „detektiwòwie” òpòcuszkù przechôdelë midzë łôwkama i òbzérelë bëlno wëkùmóné dekòracje.

– Stalle to ławë, co stoją kòl bòcznëch scanów, jaczé bëłë namienioné dlô klôsztorników do sedzeniô i klãczeniô. Kòrzistelë z nich òbczas mòdlëtwë i swiãtëch mszów. Te kartësczé są nadzwëkòwò pëszné. Zdrzëta, kùli tu je òrnamentów, to je dekòracjów. Na przëmiar ten zwie sã miszôrkòwò-chrąszczowi (pòl. małżowinowo-chrząstkowy). Wëzdrzi kąsk jak kòralowô réwa zbùdowónô ze zrzeszonëch ze sobą chrząszczków, jaczé sã wëfùlowóné kùgelkama. W jinym môlu blewiązkòwi òrnament wije sã pò całi scance stallów i twòrzi wazón z kwiatama. Ale dlô mie nôpëszniészé są larwë (pòl. maski) zataconé w ùszné mùszle abò jiné maszkaronë – cygnãła dali Kasza.

– Jô ju òd dôwna céchùjã w mòjich zesziwkach rozmajité wëwijasë. Terô bãdã gôdała, że ùsôdzóm òrnamentë! – szpòrtowała Tola.

– Dobrô ùdba! Bãdzesz jak artiscë z Niderlandów. Bëlë taczi, chtërny wiele czasu projektowelë rozmajité kómpòzycje. Jich céchùnczi bëłë mòdłã dlô jinëch ùtwórców – rzekła Kasza.

– Ùszë i kùgelczi widzã tu wnet wszãdze! Zdrzëta, są téż głowë aniołów, jich skrzidła. A to są wierã wizerënczi swiãtëch? – zapitôł Jakùb.

– Jo! Mòżemë jich pòznac pò atribùtach, to je specjalnëch merkach. Na przëmiar ewanieliscë trzimają w rãkach òtemkłé ksãdżi i pióra. Swiãti Jan, aùtor jedny z ewanieliów, je pòkazywóny w towarzëstwie òrzła, a człowiek abò aniół je atribùtã Mateùsza. A ta pòstacjô szlachùje za sw. Janã Chrzcëcelã, chtëren béł pùstelnikã i òblôkôł fùtro wielbłąda. Ùtwórcë pòkazywają gò z barónkã. Tuwò je Marija, matka Jezësa. Prorok Symeón zôpòwiedzôł, że „ji dëszã przeczidnie miecz”. Dlôte w ji serce je sczerowóny miecz – tłómaczëła Kasza.

Dzecë, pòdzywiającë stalle, nie widzałë, że do kòscoła weszło dwùch chłopów.

Czedë jich kùreszce dozdrzałë, Jakùb pòznôł, że jednym z nich je weterinôrz psa jegò starczi. Òdwrócył sã w stronã drëszków i rzekł cëchò:

– Mùszimë sã schòwac. Ten chłop ni mòże naju ùzdrzec.

Zatacëlë sã za wësoczé pòrãczé stallów i słëchelë gôdczi chłopów, chtërny sedlë w łôwkach krótkò nich.

– Naja kòlekcjô rzezbów je corôz wikszô. Żdajemë leno na Nepòmùka z Juszków. A za pùdelka dostóniemë sztaturkã z Bëtowa – zaczął gôdkã weterinôrz.

– A co jes zrobił z psama? – zapitôł jegò drëch.

– Jô harãdowôł mieszkanié w Bëtowie. Mòja córka ju je tam wzãła. Ni mòżemë jich trzëmac w Kartuzach. Mòji sąsedzë są za baro niedowiérny... Witro reno chcemë sã pòtkac przed brómą do bëtowsczégò zómkù. Przëprowadzã psë, a të sprawdzysz, na jaczi ôrt dzéwczã òd pùdelka mòże ùkradnąc Nepòmùka.
Pò krótczi òbgôdce wëszlë z kòlegiatë. Za nima pònëkelë Kaszka, Tola i Jakùb. Bùten równak ju jich nie widzelë. Dozdrzëlë leno mëmkã Kaszczi, chtërna żdała na nich przed swòjim aùtółã.

Wrócëlë do Juszków bez tósza, ale z planã na pòsobny dzéń. Mùszą leno przekònac Hanã, żebë wzãła jich do Bëtowa.

 

Czyta: Anna Gliszczyńska

pobierz [download id="3451"]

pobierz [download id="3448"]

Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda opowiadanie przygotowane do wydruku,
to kliknij obok na grafikę.

[download id="3451"]

Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda druga strona opowiadania (w wersji polskiej),
to kliknij obok na grafikę

Co to są "stalle" ?

Są to drewniane lub kamienne ławy przeznaczone dla duchowieństwa. Ustawiano je najczęściej pod ścianami prezbiterium. Występowały głównie w kościołach kolegialnych, klasztornych i katedrach.

Z jakich elementów są skonstruowane?

Stalle miały wysokie zaplecki (czyli to, co znajduje się za plecami), oparcia, klęczniki obudowane z przodu, zwykle o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej lub malowanej. Zdarzało się, że nad siedziskiem zawieszony był baldachim.

 

Co wiemy o stallach w Kartuzach?

Każdy musi wiedzieć, że należą one do cenniejszych zabytków polskiego rzemiosła artystycznego. Cechuje je doskonale wykonana dekoracja ornamentalna oraz bogaty program ikonograficzny. Datuje się je na lata 1641 i 1677.

Na starszych stallach znajdują się rzeźbione wizerunki apostołów, eremitów i świętych. Te młodsze przedstawiają postacie ewangelistów oraz sceny Męki Pańskiej.

Postacie wyobrażone są w towarzystwie kilku rekwizytów, które są ich atrybutami, czyli symbolami np. ich męczeńskiej śmierci lub działalności misyjnej. Przykładowo św. Andrzej identyfikowany jest poprzez krzyż o ukośnych ramionach, a św. Tadeusz poprzez maczugę.

Pięknie prezentują się ornamenty. W kartuskiej kolegiacie zobaczycie kompozycje złożone z wijących się wstęg, liści akantu i przede wszystkim motyw zdobniczy przypominający małżowiny uszne wypełnione grudkami, czyli chrząstkami. Z pewnością podziwiać będziecie też liczne główki aniołków ze skrzydłami lub modlących się mnichów znajdujących się na obudowie stall. Zaskoczą was też wplecione między małżowiny twarze, maski, maszkarony.

Literatura, z której korzystałam:

Style w architekturze Wilfried Koch, Warszawa: Świat Książki, 1996
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz (koordynator) et al., Warszawa 1996
Jerzy Z. Łoziński Pomniki sztuki w Polsce, tom II Pomorze, Warszawa 1992
Wacław Odyniec Dzieje Kartuz, tom I, Kartuzy 1998

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego