Karól: Mô 10 lat. Lubi mówic i spiewac, jezdzëc na kòle i na kòleczkòwëch szrëcach [pòl. „rolkach”]. Pòdzywiô kòsmòs i bë chcôł òstac astronomã abò mùzykã, jaczi graje na gitarze. Kùńsztã [pòl. „sztuką”] interesëje sã, czedë jegò tatk zabiérô gò na wanodżi i òpòwiôdô mù ò zabëtkach.
Jegò lubòtnô rzeklëna to: „Pòżdôj, zarô sprôwdzã w wikipedii”.

Karol: Ma 10 lat. Lubi mówić i śpiewać, jeździć na rowerze i rolkach, a zimą na łyżwach. Podziwia kosmos i chciałby zostać astronomem albo muzykiem grającym na gitarze. Sztuką interesuje się, gdy jego tata zabiera go na wycieczki i opowiada mu o zabytkach.

Jego ulubione powiedzenie: "Poczekaj, zaraz sprawdzę w wikipedii"

Adóm, tatk Karola: Je architektã. Kòchô historiã, a òsoblëwie architektoniczné zabëtczi. Czëtô wiele ksążków. Lubi téż robic òdjimczi. Wiedno mô ze sobą aparat.
Jegò lubòtnô rzeklëna to: „Chcemë wëjic aparat, pòkądka mómë dobri wid”.

Adam, tata Karola: Jest architektem. Uwielbia historię, historię sztuki, a szczególnie zabytki architektoniczne. Czyta dużo książek. Lubi też robić zdjęcia. Zawsze ma przy sobie aparat.

Jego ulubione powiedzenie: "Wyciągamy aparat, póki mamy dobre światło"

Paùl Thiede: Żił w latach 1845-1906. Cesla, chtëren robił ù grafów Kònrada i Henrika Brockdorff-Ahlefeldt`ów
w Chënowiu, krótkò Salina. Sóm naùcził sã żłobic [rzezbic]. Stwòrził m.jin. krucyfiks [krziż] dlô kòscoła
w Salinie. Stoji òn terô w przédnym wôłtôrzu. Òkróm tegò je aùtorã gòdowi szopczi (szkòda, że terô je mòcno zniszczonô) i smãtôrzowi ławë, jaką zrobił pò smiercë swòjégò sëna Christiana.

Paul Thiede: Żył w latach 1845-1906. Cieśla, który pracował u braci hrabiów Konrada i Henryka Brockdorff`a Ahlefeldt`a w Chynowie, niedaleko Salina. Sam nauczył się rzeźbić. Stworzył dla kościoła w Salinie m.in. Krucyfiks (stoi obecnie w głównym ołtarzu), szopkę bożonarodzeniową (szkoda, że jest teraz mocno zniszczona) lub ławę cmentarną, którą wykonał po śmierci syna Christiana.

Dzél 1.

– Architektura to nié leno bùdink. Architektura to wszëtkò co tu widzysz. Ten całi krôjmalënk [pòl. „krajobraz”], jaczi twòrzą kòscół, chëcze, ògrodë, smãtôrz abò to kamiané ògrodzenié. Wedle mie nawetka to jezoro je dzélã architekturë.
– Wiém tatkù, gôdôsz mie ò tim kòżdi rôz, czedë jedzemë na naje „sznëkrowanié” [pòl. „poszukiwania”].
– Ale to wôżné synkù. Zdrzącë na ten kòscół sw. Józefa w Salinie mùszisz ò tim pamiãtac! Jô bë téż chcôł, żebë jes wiedzôł, że ten kòscół òstôł zbùdowóny w tim placu nié przez przëtrôfk. Jesmë w westrzódkù wsë. Wszëtcë mieszkańcë, jaczi szlë na nôbòżeństwò, mielë do niegò wnet tak samò dalek. Zdrzë, kòle niegò je stôrô szkòła, dali dwórk, a kąsk dali smãtôrz. A tu jezoro. Jak to pëszno wëzdrzi!
– Pëszno wëzdrzi... Rozmiejã. To òznôczô, że jô bë miôł terò robic òdjimczi. Jo, tatkù?
– Jo, jo Karolu. Chcemë wëjic aparat, pòkądka mómë dobri wid!
– Wiész tatkù, dërch jem zadzëwòwóny, że w kòżdą drëgą niedzelã miesąca mómë taczi dobri wid. Prawie w ten dzéń, czej jedzemë na wanogã. Tak jak të bë mógł zmieniac wiodro [pòl. „pogodę”]. Mòże të jes kòsmitą?
– He, he, he... baro smiészné! – tatk smiôł sã z ti ùdbë Karola, ale pòmëslôł, że kąsk mô prôwdë. W kòżdą drëgą niedzelã miesąca jeżdżą razã na wanodżi, jaczé zwią „sznëkrowanim”. W te dni wiedno je bëlné wiodro. Nie wieje wiater, nie padô deszcz ani sniég. Swiécy pëszné słuńce. Je to nôlepszé wiodro do zwiedzaniô i fòtografòwaniô architekturë.
– Të zrobił òdjimk wieżë? – pitô Adóm.
– Jô, to béł pierszi òdjimk...
– Fejn. A terô pòwiédz, co wiémë ò tim kòscele?
– Je môłi, mô jednã cegłową wieżã. Co czekawé, scanë są zbùdowóné z kamów. W wikipedii napiselë, że robòtã nad jegò bùdowã zaczãlë w 1838 r., a skùńczëlë w 1840 r. – rzekł knôp zdrzącë na ekran swòjégò smartfòna.
– Bëlno! A dlôcze zdôwô sã tobie czekawé, że gò zbùdowelë z kamienia?
– Kò wszëtczé kòscołë, jaczé më donëchczôs widzelë, bëłë z cegłë, a ten nié. A tak pò prôwdze, to dlôcze?
– Mòże dlôte, że je to neòromańsczi kòscół? Pamiãtôsz, jô tobie gôdôł, że w XIX w. pòjawił sã w architekturze taczi stil, jaczi béł zwóny historizmã. Tedë bùdowelë kòscołë i jinszé bùdinczi pòdóbné do dôwnëch stilów, np. tëch ze strzédnëch wieków – romańsczégò abò gòticczégò. Ù naju na Pòmòrzu w cządze gòtikù bùdowelë kòscołë i zómczi z cegłów, a te romańsczé...?
– Z kamów?
– Jo, nôczãscy bùdowelë tedë z òbrobionégò kamienia. Mòżlëwé, że gwôscëcelë tëch zemiów, to je familiô Rexin, chcała, żebë ten kòscół jak nôbarżi szlachòwôł architektoniczno do tëch romańsczich. Chcemë weńc do westrzódka i sprawdzëc, co czekawégò je w tëch kamianëch mùrach.
– Tak, najczęsciej budowano wtedy z ciosanego, czyli obrobionego kamienia. Być może właściciele tych ziem, czyli rodzina Rexin chciała aby ten kościół był najbardziej zbliżony pod względem architektonicznym do tych romańskich. Wejdźmy teraz do środka i sprawdźmy jaką ciekawostkę kryją te kamienne mury...

Bënë [pòl. „wewnątrz“] kòscół je pòdzelony kòlumnama na trzë nawë, to je na trzë dzéle: westrzédną i dwie bòczné. Strop (abò pòsowa) je drzewiany i prosti, bez wëòzdobieniów.

– Wëzdrzi jak gimnasticznô zala w mòji szkòle. Je tu jedno wiôldżé, prostonórtowé òbmiescé. Pòsowa je wësokò i òkna téż są wësok – rzekł Karól, czedë ju weszlë bënë.
– Hmm, môsz prôwdã. Taczé kòscołë są tej-sej zwóné zalowima. Ale ta zala je zaplanowónô jakno môl sacrum, to je swiãti. Mô to bëc dodóm Bòga, plac mòdlëtwë i gôdczi z Nim. Wszëtkò mô bëc dëchòwé, krëjamné i symbòliczné. Na przikłôd òkna mają rozwidniac bënë, bò wid je symbòlã Bògã. Kòscołë, taczé jak tu w Salinie, są bùdowóné tak, żebë weńdzenié bëło òd zôpadu [pòl. „zachodu“], a prezbiterium i przédny wôłtôrz są sczerowóné na wschód. Gôdô sã tedë, że kòscół je òrientowóny, bò słowò „oriens“ to pò łacëznie „wschód“.
– To baro czekawé...
– A terô przedstawi sobie, że je noc i wchòdzysz do tegò kòscoła. Jes w ti cemny, òkrëti cemnicą zalë. Czej sã zacznie widnica [pòl. „świt“], wid wschòdzącégò słuńca dostôwô sã do westrzódka prawie przez to òkno w prezbiterium. Pózni bãdze sã przesëwac òd wôłtôrza w stronã dwiérzów na zôpôd. Je tak dlôte, żebë lëdze jidącë òd dwiérzów kòscoła szlë w stronã rozwidnionégò wôłtôrza, òd cemnicë do widu, symbòliczno: òd grzéchù do zbawieniô. Do słuńca, to je do Bòga. Wschód je symbòlã Bòga, a zôpód człowieka.
– Tatkù, gôdôsz ò tim placu, jak të bë czëtôł jaczés krëjamné ksãdżi...
– Kò czãsto tobie tłómaczã, że architektura je baro czekawô i nawetka krëjamnô [pòl. tajemnicza]. Dërch mòżemë w ni nalezc cos nowégò. Ale dzysô jô tu przëjachôł dlô tegò anioła. Zrobiã mù czile dobrëch òdjimków – rzekł tatk pòkazywającë na drzewianégò anioła wiszącégò w bòczny nawie nad chrzcelnicą.

Dzél 2.

Tatk Karola rozmieje zrobic pò prôwdze bëlné òdjimczi. Mô – jak sã czasã gôdô – „dobré òkò“. Wiedno fòtografùje stôré chëcze, zómczi, kòscołë. Sztatura anioła z kòscoła sw. Józefa w Salinie miała bëc jedną z bòhatérków cyklu zdjãców ò rzezbach w architekturze. Adóm razã z grëpą swòjich drëchów-fòtografów mô za pół rokù przërëchtowac wëstôwk. Je to dlô niegò baro wôżné i wszãdze szukô żłobiznów, jaczé bãdą pasowac do tegò wëstôwkù.

Czedë tatk robił òdjimczi, knôp sprôwdzôł w wikipedii, czë są w ni jaczés wiadła ò zabëtkù w Salinie. Dowiedzôł sã, że w tim placu stojôł rëchli jinszi kòscół, ale béł tak zniszczony, że mùszelë gò rozwalëc w përzënë i pòstawic nowi. Bùdowã skùńczëlë w 1840 rokù, swiãtnica słëchała protestantóm, a bënë wëzdrzało czësto jinaczi jak dzysô. Terô kòscół nie je taczi paradny jak czedës, ale i tak òstało pôrã pësznëch dokazów kùńsztu [pòl. „dzieł sztuki“]: òbrazów i rzezbów, np. krucyfiks z przédnégò wôłtôrza zrobiony w 1900 rokù przez Paùla Thiede z Chënowia. Karól przeczëtôł téż, że w kòscele je òbrôz z przełómaniô XVII/XVIII w.

– Ten òbrôz òstôł gwës z pierszégò kòscoła, tegò sprzed 1840 rokù. Leno gdze òn je? – szeptôł do se Karól.
– Co të rzekł? – zapitôł tatk.
– Òbrôz ùkrziżowaniô... Ni mògã gò nalezc – òdpòwiedzôł, ale tatk gò ju nie czuł, bò baro zaczekawił gò aniół.

Karól zaczął szukac zabëtkù. Jeżlë wszãdze piszą, że je tuwò òbrôz, to mùszi bëc i kùńc! Chëba, że chtos gò ùkrôdł, abò lëchò napiselë w wikipedii. Na scanach kòscoła taczi òbrôz nie wisy. Knôp pòszedł w stronã krëchtë (pò kaszëbskù gôdô sã téż na ten plac „babińc“), ale tam téż nie bëło òbrazu.

– Czegò szukôsz młodi człowiekù? – w dwiérzach Karól ùzdrzôł nisczégò chłopa w skórzany jace.
– Òbrôz... yyy... ùkrziżowanié... – pòwiedzôł mòcno zadzëwòwóny Karól. – A kim Wë jesce? Jô mëslôł, że jesmë tu z tatkã sami.
– Jô sã zwiã Paùl, mieszkóm krótkò – òdpòwiedzôł chłop.
– Jesce żłobiôrzã? – zapitôł knôp, bò ùzdrzôł w jegò prawi rãce dłóto.
– Tim prawie sã zajimóm. To je, czedës jem żłobił, a terô chcã leno cos ùprawic. To gôdôsz, że szukôsz ùkrziżowaniô? Pamiãtóm, béł tu taczi òbrôz. I wiele jinëch. Ale czas wszëtkò zmieniwô, nawetka kòscołë – na chwilã sã zamëslił, a pòtem nôgle zapitôł Karola: – Të jesz wierã nie béł na empòrze?
– Empòrze? Nawetka nie wiém, co to je.
– Chùr, to je balkón, na jaczim są òrganë. Mòże pùdzemë razã? Pòszukóm tam rzezbów, jaczé jô chcôł ùprawic.

Tatk Karola wcyg fòtografòwôł. Nie widzôł krëjamnégò żłobiôrza. Dërch mëslôł ò wëstôwkù. A parminie słuńca, jaczé przemikałë przez witraże bëlno rozwidniałë pòstacjã anioła. Na chùr Karól z Paùlã weszlë bòcznyma, krąconyma trapama [pòl. „schodami“]. Bãdącë ju na górze nalezlë sztaturczi pasturzów i trzech królów, jaczé zdobiłë gòdową szopkã. Żłobiôrz stanął i zaczął sã jima przëzérac.

– Czedës jô robił taczé sztaturczi. Wszëtcë mie chwôlëlë i pòdzywielë. Grôf Henrik chcôł, żebë jô rzezbił téż w jegò pałacu. Kòl Rexinów jô téż żłobił.
– Grôf Henrik? – przerwôł zadzëwòwóny Karól.
– Niewôżné. To bëło dôwno, baro dôwno temù, nie bãdzesz wiedzôł... Chcemë jic dali.

Czedë weszlë na chùr, bënë kòscoła sã zmieniło. Bëło widni jak rëchli. Ten sóm cząd dnia, ale nié zëma a zymk [pòl. „wiosna“]. Zrobiło sã cepli. Wòniało téż jakòs jinaczi. To wierã przez te kwiatë kòl wôłtôrza?

– Tu sã dzeje cos dzywnégò. A mòże to ze mną cos nie graje? – pòmëslôł Karól. W ti chwilë ùczuł mùzykã. Nie wiedzec skąd pòjawił sã òrganista i zaczął grac. Na dole jaczis lëdze w niedzelnëch òbleczënkach zaczãlë spiewac piesni, ale Karól nie rozmiôł słów.
– To pò niemieckù – pòwiedzôł Paùl, czed dozdrzôł zdzywienié na gãbie Karola.
– Gdze jô jem? – zapitôł wërzasłi knôp.
– W Salinie! – òdpòwiedzôł żłobiôrz ze smiéchã.
– A mój tatk? Gdze òn je? Co tu sã dzeje?
– Nie gadôj tak głosno, bò na dole je nôbòżeństwò. Pastor Philipp zarô wëgłosy czekawé kôzanié. Jedno z mòjich lubòtnëch. Ò, zdrzë, tam na ti bòczny empòrze sedzy mòja białka z Christianã, mòjim sënã.

Karól wezdrzôł na białkã, pòtemù na knôpa i wszëtkò zrozmiôł.

– Jesmë w stôrim kòscele, w XIX wiekù. Të jes Paùl Thiede, ten żłobiôrz!
– Në, kùreszce! Jô ju mëslôł, że nigdë na to nie przińdzesz. Kò të czëtôł ò mie w ti dzywny ksążce.
– To nie je ksążka, to smartfón – zasmiôł sã Karól.

W ti chwilë na ambònã wszedł pastor i zaczął kôzanié ò rozpieniãżnym sënu [pòl. „synu marnotrawnym“]. Paùl sedzôł i słëchôł, tej-sej zdrzącë na familiã.

– Dlôcze do nich nie pòdéńdzesz? – zapitôł knôp.
– Ni mògã. Kò òni nie jistnieją...

Wtim Karól ùczuł za sobą głos tatka, chtëren wszedł na chùr, żebë zrobic jesz czile òdjimków.

– Z kim të gôdôsz?
– Z Paùlã, tim żłobiôrzã z Chënowia! – Karól wezdrzôł na ambònã, empòrã i całé bënë. Wszëtkò, co przed chwilą widzôł, zdżinãło. Zôs béł XXI wiek.
– Kò jesmë tu sami... – Adóm pòłożił jednã rãkã na remiã sëna, a drëgą pòkôzôł òbrôz na scanie. – To Ùkrziżowanié. Tegò jes szukôł?
– Jo, prawie dlôte jô przëszedł na tã empòrã.
– Óóó! Widzã, synkù, że znajesz corôz wicy słów zrzeszonëch z zabëtkama. Jem z tegò baro rôd. Ale mëszlã, że na dzysô to sygnie. Czas wracac dodóm. Na zakùńczenié dóm tobie jednã wôżną nôùkã – czedë człowiek òbzérô zabëtczi, chùtkò robi sã głodny. Mie jaż bùlgrotô w brzëchù.

Karolowi téż zachcało sã jesc. Ale pòprosył jesz tatka, żebë zatrzimelë sã kòl stôrégò smãtôrza. Chcôł leno cos sprawdzëc...

Pobierz opowiadanie!!!

[download id="2450"]

Część 1

– Architektura to nie tylko budynek. Architektura to wszystko, co tu widzisz. Ten cały krajobraz, który tworzą kościół, domy mieszkalne, ogrody, cmentarz lub to kamienne ogrodzenie. Uważam, że nawet to jezioro jest elementem architektury.
– Wiem tato, mówisz mi o tym za każdym razem, kiedy jedziemy na nasze "poszukiwania".
– Ale to ważne synu. Patrząc na ten kościół św. Józefa w Salinie musisz o tym pamiętać! Poza tym nie przez przypadek zbudowano go właśnie tutaj, w tym miejscu. Jesteśmy w centrum wioski. Wszyscy mieszkańcy idąc na nabożeństwo przemierzali prawie taką samą odległość. Zobacz, obok jest stara szkoła, dworek, a jeszcze dalej znajduje się cmentarz. A tu jezioro. Spójrz, jaki wspaniały widok!
– "Wspaniały widok"! Rozumiem! Oznacza to, że powinienem teraz zrobić zdjęcia, co tato!?
– Tak, tak Karolu. Wyciągnij aparat, póki mamy dobre światło!
– Wiesz tato, wciąż mnie dziwi, że w każdą drugą niedzielę miesiąca mamy takie "dobre światło". Akurat w ten dzień, kiedy jedziemy na wycieczkę. Tak jakbyś to właśnie ty wpływał na pogodę. Może jesteś kosmitą!?
– He, he, he... bardzo śmieszne! – Adam śmiał się z teorii syna, ale w sumie ma on trochę racji... W każą drugą niedzielę miesiąca Karol ze swoim tatą jeżdżą na wycieczki, które nazywają "poszukiwaniami". W te dni zawsze jest wspaniała pogoda. Nie wieje wiatr, nie pada deszcz albo śnieg. Świeci słońce i jest zawsze przyjemnie. Jednym słowem, jest to idealna pogoda do zwiedzania i fotografowania architektury.
– Zrobiłeś zdjęcie wieży?
– Tak, to było moje pierwsze ujęcie...
– No dobrze, teraz Karolu powiedz, co wiemy o tym kościele?
– Jest mały, ma jedną ceglaną wieżę, a ściany zbudowano z kamieni. A w wikipedii piszą, że pracę nad nim rozpoczęto w 1838 r., a ukończono w 1840, czyli w pierwszej połowie XIX wieku – odpowiedział chłopiec zaglądając jednocześnie do swojego smartfona.
– Świetnie! Powiedziałeś, że zbudowany jest z kamienia. Dlaczego przykuło to twoją uwagę?
– Bo wszystkie kościoły, które dotąd oglądaliśmy, były ceglane, a ten nie! Właściwie dlaczego?
– Może dlatego, że jest to kościół neoromański? Pamiętasz, w XIX wieku pojawił się w architekturze taki styl, który nazywał się historyzmem. Wtedy budowano kościoły i inne budynki nawiązując do dawnych stylów np. średniowiecznych, czyli romańskiego lub gotyckiego. Na Pomorzu w okresie gotyku stawiano kościoły i zamki, jak ten w Bytowie, z cegieł, a te romańskie...?
– Z kamieni?
– Tak, najczęściej budowano wtedy z ciosanego, czyli obrobionego kamienia. Być może właściciele tych ziem, czyli rodzina Rexin, chciała aby ten kościół był najbardziej zbliżony pod względem architektonicznym do tych romańskich. Wejdźmy teraz do środka i sprawdźmy, jaką ciekawostkę kryją te kamienne mury...

Wnętrze kościoła podzielono kolumnami na trzy nawy, czyli na trzy części: środkową i dwie boczne. Strop, czyli sufit, jest drewniany i prosty, bez ozdób.

– Wygląda jak sala gimnastyczna w mojej szkole. Jest tu jedno duże prostokątne pomieszczenie. Sufit jest wysoko i okna też są wysokie – zauważa Karol.
– Hmm, jest pewne podobieństwo. Takie kościoły nazywa się halowymi. Ale ta hala jest miejscem sacrum, czyli świętym. Tutaj nie gra się w koszykówkę. Kościoły są domem Boga, miejscem modlitwy i rozmowy z Nim. Wszystko tutaj jest "sacrum", mistyczne, czyli duchowe i tajemnicze. Na przykład okna mają rozświetlać wnętrze. Światło symbolizuje też Boga. Kościoły, jak ten w Salinie, buduje się najczęściej tak, by wejście było od zachodu, a prezbiterium i ołtarz główny jest skierowane na wschód. Mówi się wtedy, że kościół jest orientowany. Bo słowo "oriens" to po łacinie wschód.
– To bardzo ciekawe!
–Teraz Karolu, wyobraź sobie, że jest noc i znajdujesz się tutaj, w tej ogarniętej mrokiem bryle. Gdy przychodzi świt, światło wschodzącego słońca dostaje się do środka właśnie przez to okno w prezbiterium. Potem będzie przesuwać się od ołtarza w stronę drzwi wejściowych, na zachód. Jest tak po to, by wierny przekraczając drzwi kościoła szedł od wejścia do oświetlonego ołtarza, czyli od ciemności do jasności, od grzechu do zbawienia. Do słońca, czyli do Boga. Wschód symbolizuje Boga, a zachód człowieka.
– Tato, mówisz o tym miejscu, tak jakbyś odczytywał jakieś tajne księgi...
– Przecież często ci tłumaczę, że architektura jest bardzo ciekawą i nawet tajemniczą dziedziną. Ciągle można w niej coś nowego odkrywać. Ale dzisiaj przyjechałem tutaj dla tego anioła. Zrobię mu kilka dobrych zdjęć – powiedział tata wskazując na drewnianego anioła zawieszonego w bocznej nawie nad chrzcielnicą.

Część 2

Tata Karola potrafi robić bardzo dobre zdjęcia. Ma – jak się często mówi – "dobre oko". Zawsze fotografuje stare domy, zamki, kościoły. Figura anioła z kościoła św. Józefa w Salinie miała być jedną z bohaterek cyklu zdjęć o rzeźbach w architekturze. Adam wraz z grupą znajomych fotografów ma za pół roku przygotować wystawę. Jest nią bardzo podekscytowany, więc zabrał się szybko do szukania fajnych ujęć.

W tym czasie chłopiec sprawdzał w wikipedii, czy są w niej jakieś wiadomości o zabytku. Dowiedział się, że w tym miejscu stał wcześniej inny kościół, ale był w tak opłakanym stanie, że trzeba było go rozebrać i postawić nowy. Ten zbudowany w 1840 roku był świątynią protestancką i jego wnętrze wyglądało trochę inaczej niż dzisiaj. Obecnie kościół jest skromniejszy, ale można w nim podziwiać obrazy lub rzeźby, np. krucyfiks z ołtarza głównego wykonany w 1900 r. przez Paula Thiede z Chynowia, miejscowego rzeźbiarza. Napisano też, że jest tu obraz ukrzyżowania z przełomu XVII/XVIII w.

– Ten obraz to pewnie pozostałość z pierwszego kościoła, tego sprzed 1840 roku. Tylko gdzie on jest... ? – szeptał do siebie Karol.
– Co mówiłeś? – zapytał tata
– Obraz ukrzyżowania, nie mogę go znaleźć? – odpowiedział, ale tata go już nie słyszał, był zbyt zajęty aniołem.

Karol zaczął poszukiwanie zabytku. Skoro wszędzie piszą, że jest tutaj obraz, to musi być i już! Może ktoś go ukradł, a może w wikipedii się mylą? Na ścianach kościoła taki obraz nie wisi. Chłopiec poszedł w stronę przedsionka, ale tam też go nie znalazł.

– Czego szukasz młodzieńcze? – w drzwiach wejściowych Karol zobaczył niskiego mężczyznę z kaszkietem na głowie i ciepłej, skórzanej kurtce.
– Obraz...., yyyy.... ukrzyżowanie – powiedział zaskoczony i zdziwiony Karol.
– Kim pan jest? To znaczy myślałem, że jesteśmy tutaj sami z tatą...
– Nazywam się Paul, mieszkam niedaleko – odpowiedział nieznajomy
– Jest pan rzeźbiarzem? – zapytał chłopiec, bo zauważył w jego prawej dłoni dłuto.
– Tak, właśnie tym się zajmuję. To znaczy kiedyś rzeźbiłem, a teraz przyszedłem tutaj coś naprawić. Usłyszałem, że szukasz ukrzyżowania? Pamiętam, był tu taki obraz. Było tu tyle pięknych rzeczy. Ale czas wszystko zmienia, nawet kościoły. Pewnie nie byłeś jeszcze na emporze?
– Emporze? Nawet nie wiem co to jest!
– Chór, tzn. ten balkon, na którym znajdują się organy. Może chodźmy razem? Poszukam tam też rzeźb, które chciałem naprawić.

Tata Karola wciąż fotografował. Nie zauważył tajemniczego rzeźbiarza. Wciąż myślał o wystawie. A promienie słońca, które przebijały się przez witraże idealnie oświetlały postać anioła. Na chór Karol z Paulem weszli bocznymi, krętymi schodami. Będąc już u góry znaleźli rozłożone figurki pasterzy i trzech króli zdobiące szopkę bożonarodzeniową. Rzeźbiarz stanął i zaczął się im przyglądać.

– Kiedyś rzeźbiłem takie figurki. Wszyscy mnie chwalili i podziwiali. Hrabia Henryk chciał, abym rzeźbił też w jego pałacu. U Rexinów też rzeźbiłem.
– Hrabia Henryk? – przerwał zdziwiony Karol
– Nie ważne... to było dawno, bardzo dawno temu, nie będziesz wiedział. Chodźmy dalej...

Gdy weszli na chór, wnętrze kościoła nagle się zmieniło. Było jasno niż wcześniej. Ta sama pora dnia, ale już nie zima, a wiosna. Zrobiło się cieplej. Zapach wnętrza był też inny. To pewnie te kwiaty tak pachną przy ołtarzach?

– Tu dzieje się coś dziwnego. A może to ze mną jest coś nie tak!? – pomyślał Karol. W tej samej chwili usłyszał muzykę. Znienacka pojawił się organista i grał na organach. Jacyś ludzie odświętnie ubrani zaczęli śpiewać pieśni. Ale Karol nie rozumiał słów.
– To po niemiecku – powiedział Paul, gdyż zauważył zdziwienie na twarzy Karola.
– Gdzie ja jestem? – zapytał przerażony chłopiec
– W Salinie! – odpowiedział z uśmiechem rzeźbiarz.
– A mój tata? Gdzie on jest? Co tu się dzieje? Czy ja zwariowałem?!
– Ciszej, nie przeszkadzaj w nabożeństwie. Pastor Philipp zaraz wygłosi ciekawe kazanie. Jedno z moich ulubionych. O, spójrz, tam na tej bocznej emporze siedzi moja żona z Christianem, moim ukochanym synem.

Karol spojrzał na kobietę potem na chłopca i wszystko zrozumiał.

– Jesteśmy w starym kościele, w XIX wieku. Ty jesteś Paul Thiede, ten rzeźbiarz!
– W końcu. Myślałem, że nigdy się nie domyślisz... Przecież przeczytałeś o mnie w tej dziwnej książce.
– To nie jest książka, to smartfon! – zaśmiał się Karol.

W tej chwili na ambonę wszedł pastor i zaczął kazanie o synu marnotrawnym. Paul usiadł i zaczął słuchać, od czasu do czasu spoglądając na rodzinę.

– Dlaczego do nich nie podejdziesz? – zapytał chłopiec
– Nie mogę. Oni przecież nie istnieją... – uśmiechnął się rzeźbiarz

***

– Z kim rozmawiasz?

Karol odwrócił się i zobaczył tatę, który wszedł na chór, aby zrobić jeszcze kilka dobrych zdjęć.

– Z Paulem, tym rzeźbiarzem z Chynowia! – Karol spojrzał na ambonę, emporę i całe wnętrze. Wszystko, co widział przed chwilą, zniknęło. Znowu jest XXI wiek.
– Hej, przecież jesteśmy tu sami! – Adam położył dłoń na ramieniu syna i właśnie w tej chwili zauważył obraz...
– Spójrz, ukrzyżowanie. Tego szukałeś, prawda?
– Tak, właśnie po to przyszedłem na tę emporę.
– Oooo, synu widzę, że coraz bardziej wciągają cię zabytki. Bardzo się z tego cieszę! Ale myślę, że już czas wracać do domu. Musisz wiedzieć jeszcze jedną ważną rzecz. Zwiedzając zabytki człowiek robi się szybko GŁODNY. Mnie właśnie zaczęło burczeć w brzuchu!

Karol też zgłodniał. Ale poprosił jeszcze tatę, aby zatrzymali się na chwilę przy starym cmentarzu. Chciał tylko coś sprawdzić....

Kościół w Salinie – opis budynku od zewnątrz

Kościół p.w. św. Józefa Oblubieńca w Salinie został wniesiony w latach 1832-1939. Jest to niewielka budowla zbudowana na planie prostokąta, z wieżą od strony zachodniej, kryta dwuspadowym dachem. Ściany wymurowano z ciosanego kamienia polnego. Wieżę wzniesiono z cegieł.

Do kościoła wchodzi się od strony zachodniej. Ścianę elewacji frontowej (zachodniej) zdobią ślepe arkady, w których przeszkolono podłucza. W środkowej arkadzie mieszczą się drzwi wejściowe. Podobnie ozdobiono ścianę wschodnią, która zamyka prezbiterium.

Arkady znajdziesz też na ścianach bocznych, po cztery z każdej strony, które wypełniono w całości oknami. Obok arkad, na skraju, znajdują się też mniejsze okna w formie łuków.

Każdą ścianę zdobi też gzyms (poziomy pas wykonany z zaprawy murarskiej występujący przed lico muru). Od frontu i na ścianie wschodniej zaobserwujesz jak gzyms oddziela archiwolty (tutaj ceglane zdobienie łuku arkady), a na ścianach bocznych gzyms wieńczący otacza cały budynek.

Wnętrze

Prostokątny plan wnętrza podzielono ścianami na trzy części: trójnawową halę z wydzielonym prezbiterium, przylegające do prezbiterium loże kolatorskie i od zachodu kruchtę z przylegającymi do niej klatkami schodowymi.

Hala główna, na planie prostokąta, jest zamknięta płaskim stropem deskowym, podzielona na nawy trzema parami drewnianych kolumn (słupków). Na granicy nawy z prezbiterium zauważysz parę wmurowanych filarów. Prezbiterium zamknięte prosto z zaokrąglonymi narożnikami. Tutaj, na ścianach bocznych (północnej i południowej) zobaczysz trójdzielne okna. Doświetlają one loże kolatorskie. Podział hali głównej dopełnia drewniana empora organowa. Tynkowane ściany obiega delikatny gzyms wieńczący. Na dłuższej ścianie hali znajdują się wielkie witrażowe okna (po cztery na każdej).

Ściana zachodnia posiada 3 pary drzwi. Środkowe drzwi, dwuskrzydłowe, to główne wejście do kościoła. Cztery pary identycznych drzwi jednoskrzydłowych, to wejścia do klatek schodowych oraz wejścia na emporę organową. Konstrukcja empory jest wykonana z drewna, z drewnianą balustradą wypełnioną płycinami. Do tej balustrady dawniej dochodziły empory boczne, rozebrane w XX wieku.

Przedsionek hali głównej podzielony jest na trzy kwadratowe pomieszczenia, z których środkowe stanowi kruchtę. Boczne przeznaczono na klatki schodowe prowadzące na emporę organową. Klatki doświetlone są półokrągłymi oknami na ścianach północnej i południowej.

Środkowa część przedsionka przechodzi w wieżę, do której wnętrza prowadzi wejście z empory organowej.

Loże kolatorskie

Po obu stronach prezbiterium znajdują się dwa dwukondygnacyjne pomieszczenia – są to loże kolatorskie. Wejścia do nich dostępne były od zewnątrz (drzwi w arkadach wschodniej elewacji) i od wewnątrz (w prezbiterium). W dolnych kondygnacjach mieściły się schody i zakrystia, a w górnych pomieszczenia przeznaczone dla kolatorów (fundatorów, ofiarodawców, właścicieli majątku, patronów kościoła i ziem).

Stan zachowania wnętrza. Co się zmieniło?

Obecnie wnętrze różni się od pierwotnego założenia. Kościół wzniesiony był w 1939 r. dla gminy ewangelickiej, która znajdowała się wtedy pod patronatem rodziny von Roxin. To wyjaśnia obecność empor i lóż. Empory od strony północnej i południowej rozebrano. Źródła internetowe podają, że zmian wyposażenia kościoła dokonano w latach 50. XX wieku. (http://www.cmentarze.lebork.pl/index.php/pl/cmentarze-gmina-gniewino/210-salino-saulin, z dnia 26.02.2018). Na ceglaną podłogę wylano lastrikową posadzkę w hali głównej, prezbiterium i kruchcie. Wymieniono drewniane okna ze słupkami i szprosami na okna witrażowe. W małych pomieszczeniach wykonano wylewki betonowe. Zlikwidowano schody prowadzące do obu lóż kolatorskich i zamurowano drzwi wewnętrzne prowadzące do nich. Na emporze organowej postawiono ścianki działowe tworząc salkę katechetyczną. Zlikwidowano ją wraz z wprowadzeniem religii do szkół.

Wystrój kościoła

Anioł chrzcielny

Jednym z ciekawszych obiektów w kościele pw. św. Józefa jest anioł chrzcielny używany w kościołach protestanckich podczas obrzędu chrztu św. Podwieszany pod sufitem, z wyciągniętymi przed siebie rękami trzymał misę z wodą, z której polewano głowę chrzczonego. Po skończonym obrzędzie podciągano anioła do góry. Anioł odziany jest w długą, bogato drapowaną, rozwianą tunikę. Jego twarz jest pociągła o delikatnych rysach. Włosy są rzeźbione bujnie rzeźbione, rozwiane pukle. Jego skrzydła są rozpostarte. Dynamikę lecącej postaci podkreśla głęboko rzeźbiona draperia.

Grupa ukrzyżowania

Znajduje się w prezbiterium, na miejscu ołtarza głównego. Rzeźba przedstawia Chrystusa na krzyżu z rozciągniętymi na boku ramionami. Ciało umierającego Jezusa ma szczupłą klatkę piersiowej ze starannie opracowaną anatomią żeber i brzucha. Głowa przechylona lekko w lewo z grubą koroną cierniową. Twarz o dramatycznym wyrazie, otoczona długimi, czarnymi włosami, które opadają na piersi. Autorem rzeźby jest Paul Thiede, miejscowy twórca, rzeźbiarz, stolarz. Wykonał ją w 1900 roku. Krzyż ten został ofiarowany dla kościoła w Salinie przez rzeźbiarza jako wotum ofiarne od ojca za przedwcześnie zmarłego syna.

Figury Marii i św. Jana powstały w latach 1968 – 1970. Autor jest nieznany. Obok, po lewej i po prawej stronie, stoją drewniane figury dwóch żołnierzy wykonanych przez wspomnianego już rzeźbiarza Paula Thiede.

Ołtarz boczny w stylu barokowym i wczesny eklektyzm

Datowany na I poł. XVII w. i II poł. XIX w. W środku nastawy znajduje się obraz „Ukrzyżowanie Chrystusa”, a w predelli „Ostatnia Wieczerza”. Prostokątną nastawę flankują dwie gładkie kolumny imitujące marmur, zwieńczone kapitelami kompozytowymi. Kolumny umieszczone na ozdobionych, prostokątnych cokołach. Nad kolumnami znajdują się dwie główki anielskie. Powyżej wysunięty gzyms, a nad nim ornament roślinny. Zwieńczenie ołtarza jest półkoliste, zakończono ostro i otoczone wicią roślinna. Na szczycie umieszczono krzyż. Nastawę zdobią po bokach uszaki, które udekorowano liśćmi akantu i rozetami. Mensa ołtarzowa jest nowa, prostokątna pomalowana na szaro.

Obraz ukrzyżowania Chrystusa

Obraz datowany jest na I poł XVII wieku. Autor i warsztat pomorski, nieznany. Przedstawia scenę ukrzyżowania (na pierwszym planie) w porze wieczornej. Chrystus z rozpostartymi ramionami, zwrócony ciałem w prawą stronę. Ciało posiada wyraźnie podkreśloną anatomię klatki piersiowej i brzucha, po których spływa mocno czerwona krew. Karnacja postaci jest jasna, kremowo–szara. Krzyż w kolorze ciemnego brązu. Po bokach stoją boso matka Jezusa Maria (Matka Boża Bolesna), po prawej św. Jan. Maria w ciemnoniebieskim płaszczu, białym welonie, jasno różowej sukni, wznosi ręce w stronę Syna. Św. Jan w czerwonym płaszczu, zielonej sukni, żółtawych włosach trzyma przed sobą złożone ręce. W tle, górną partię obrazu, zajmuje niebo. W prawym rogu widoczne koliste, zaciemnione słońce, które oświetla krawędzie chmur. Na dole zaobserwować można fragment krajobrazu z architekturą Jerozolimy.

Świecznik

W kościele pw. Św. Józefa zabytkowy jest też barokowy świecznik z I poł. XVIII wieku. Wykonany z mosiądzu, wiszący, wieloramienny. Każde ramię zakończone talerzykiem i żarówką. Na wypukłości ramion i na dodatkowym małych ramionach znajdują się figurki apostołów.

Płyta nagrobna

Pierwotnie była umieszczona w posadzce przed ołtarzem głównym. Prostokątna, pozbawiona ornamentów. Jedynie na środku płaskorzeźbiony kartusz herbowy rodziny von Chinow. Widoczny napis: IOHAN CHINOW CONSILIARI VS PRONCIPS POMERANIAE CANONICVS CAMINENSIS ANNO 1626 R.

Obraz olejny “Ukrzyżowanie Chrystusa” prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX wieku.

Postać o wydłużonych proporcjach. Krzyż zajmuje cały pierwszy plan. Jezus ma szeroko rozpostarte ręce. Głowa lekko uchylona w lewą stronę. Oczy zamknięte. Włosy ciemne, lekko opadające na pierś z lewej strony. Spod korony cierniowej spływa wyrazista czerwona krew. Klatka piersiowa i żebra dokładnie opracowane. Perizonium (drapowana opaska bioder) jest krótkie i lekko rozwiane. Z przebitych dłoni, boku i stóp wypływa krew, która spływa na ciało Chrystusa. Pod krzyżem znajduje się czaszka, która nawiązuje do nazwy góry Golgota, co oznacza czaszka.

Ambona

Ambona z XIX wieku, nadwieszona przy wschodniej ścianie, obok prezbiterium. Zbudowana na planie półkolistym połączona skośnie z balustradą i schodami wejściowymi. Korpus podzielony jest na cztery kwatery, w których umieszczono figury czterech ewangelistów (św. Jan, św. Marek, św. Łukasz, św. Mateusz). Powyżej korpusu ambony znajduje się zaplecek, a na nim płaskorzeźba przedstawiająca wieniec z symbolami: gorejące serce, krzyż i kotwica. U góry girlanda, a nad nią główka anielska ze skrzydłami. Nad amboną zawieszony jest kopulasty baldachim ozdobiony ornamentem w formie liści akantu, zwieńczony prostym krzyżem na kuli.

Ławka cmentarna Paula Thiede

W prezbiterium postawiona jest ławka cmentarna, którą wykonał Paul Thiede dla swojego przedwcześnie umarłego syna Christiana. Na oparciu wyrzeźbił, na górnych listwach, napis w języku łacińskim: Filius ante patrem, czyli syn przed ojcem. Poniżej płaskorzeźbę przedstawiającą scenę z Ewangelii „Młodzieniec z Nain” (Łk. 7, 11-17). W dziele swym Thiede przedstawił moment konduktu pogrzebowego. Żałobnicy niosą trumnę na ramionach, za nimi w wdowa i matka młodzieńca z bliskimi. Jezus z podniesioną ręką podchodzi do trumny. Poniżej sceny napis z odniesieniem do Ewangelii Łukasza. Na siedzeniu zaś relief ze słowami: „Armes Erdenkind, auch Dir wird man einst zur letzten Ruhe tragen” (Biedne dziecię tego świata, ty też zostaniesz przeniesiony do ostatniego spoczynku) oraz: „Keiner kennt die nächste Stunde” (Nikt nie zna następnej godziny).

Kościół pw. św. Józefa w Salinie

Opowiadanie