Z potrzeby estetycznej
Rzeźba ludowa na Kaszubach już na początku XX wieku występowała dość licznie. Zdobiła przydrożne krzyże nazywane "Bożą Męką". Świątku ludowe, ustawione na słupach albo kaplicach zdobiły rozstaja dróg i wiejskie uliczki. Spotyka się je na podwórkach lub są też elementami zdobiącymi fasady domów (ustawia się je w specjalnych niszach, kącikach).
Dzisiaj, ten rodzaj twórczości, jest również praktykowany i doceniany przez mieszkańców Pomorza.
Dawniej...
Wykonywano ją głównie w drewnie przez domorosłych artystów albo snycerzy małomiasteczkowych.
Jak pisze Teresa Przała (Kultura Ludowa Pomorza Gdańskiego. Przewodnik po wystawie etnograficznej. MNG Gdańsk 1988):
"Działając w charakterystycznej dla ówczesnych wsi izolacji kulturowej, twórcy zdani byli na wzory dostępne im w najbliższej okolicy: figury spotykane w kościele (stąd w rzeźbie ludowej liczne trawestacje gotyckie i barokowe) czy w przydrożnych kapliczkach".
Najczęściej przedstawiano postacie boskie np. Pan Jezus ukrzyżowany, biczowany, odpoczywający, zmartwychwstały. W ikonografii rzeźby ludowej pojawia się też Matka Boża Niepokalana, Różańcowa, Pieta, Łąkowa, Madonna z Dzieciątkiem. Rzeźbiono również świętych, spośród których największym kultem darzono Jana Nepomucena, którego zadaniem było chronienie dobytku przed powodzią. Św. Roch i św. Rozalia, opiekunowie chorób zakaźnych, oraz św. Józef, św. Mikołaj, św. Barbara równie często pojawiali się w przydrożnych kapliczkach.
Współcześnie...
Artyści inspirują się nadal sztuką sakralną. Wpływ na ich prace ma również przyroda i otaczający świat (sprawy społeczne, historia itp.). Popularne są też motywy aniołów lub tradycyjne zabawki wykonywane w drewnie np. koniki na kółkach, gwizdki lub ptaszki.
Zachęcam do przeczytania opowiadania w języku kaszubskim:
Rzezbë mòjégò starka
Kòżdi z naju mô jaczis talent. Niejedny rozmieją pëszno spiewac, jinszi malëją òbrazë, grają na instrumentach. Są westrzód naju spòsobny spòrtówcë, matematicë, znajôrze rodë. Mòja nôlepszô drëszka Ana wiedno sã ùsmiéchô, pòmôgô jinym w robienim ùczbów i pòcesziwô, czedë są kòmùdny. Bëcé żëczną i drëszną je ji supermòcą.
Wszëtcë jesmë nadzwëkòwi!
Jô lubiã wëmëslac rozmajité historie. Pózni piszã òpòwiôdania, a czasã téż próbùjã je céchòwac. Tedë mòje ùsôdzczi wëzdrzą jak ksążczi z òbrôzkama.
Mój stark téż rozmieje ùsadzac pòwiôstczi, ale miast je zapisëwac, robi rzezbë. Bierze sztëczk drzewa i dłóto. Wbijô sã nim delikatno w materiôł i pòmalë sztôłtëje pòstacjã. Pòtemù żłobi drobnotë. Na kùńc malëje sztaturkã farwama. Chce, żebë ti, co mdą czedës òbzérac jegò dokôz, zrozmielë, co chce jima rzeknąc. Tej-sej nawetka napisze cos na zrëchtowóny ju żłobiznie, jaczés mądré zdania.
Colemało swòjim dłótã rzezbi skrzidlaté aniołë, rozmajitëch swiãtëch, Marijã z Dzecątkã abò historie z Biblii – narodzenié Jezësa, Adama i Éwã i raju abò ùkrziżowanié.
Czej przëchòdzã do warkòwni starka, to proszã gò, żebë wërzezbił dlô mie jaczés zwierzątkò, np. kònika abò tósza. Zamikóm tej òczë i żdajã na niespòdzajnotã. Za sztós zdrzã i przede mną lôtô farwny ptôszk.
Pobierz opowiadanie w języku kaszubskim
[download id="4524"]
Jeśli chcesz zobaczyć jak wygląda opowiadanie przygotowane do wydruku,
to kliknij obok na grafikę.
Pobierz opowiadanie w języku polskim
[download id="4521"]
Zobacz stronę w języku polskim przygotowaną do wydruku.
Twórcy kaszubskiej rzeźby "ludowej"
Większość artystów tworzyła (jest tak nadal) z autentycznej i głębokiej potrzeby wewnętrznej. W regionalnych muzeach zobaczyć można dzieła np.:
- Apolinarego Pastwy (1899-1985)
- Izajasza Rzepa (1904-2000)
- Alfreda Lubockiego (1914-1993)
- Józefa Chełmowskiego (1934-2013)
- Władysława Lica (1928-1989)
- Henryka Hewelt (1936-1995) albo Leon Golla (1923-1992)
Każdy z rzeźbiarzy posiada swój własny styl i sposób wypowiadania się. Przykładem może być Józef Chełmowski mieszkający w Brusach Jagle. Posiadał silną osobowość i był wszechstronnie uzdolniony. Związał się mocno z tradycją, w której wyrósł, gdyż widać t w jego pracach. Tworzył figury świętych, szopki, krucyfiksy oraz postacie i sceny z życia dawnej i współczesnej mu wsi. Niektórym świętym wykonywał wnękę zamykaną drzwiczkami (o charakterze relikwiarza), w których umieszczał różne symbole, cytaty np. z Ewangelii.
Inny twórca, Leon Golla, wyróżnia jednostronność podejmowanej tematyki. Przedstawia on głównie ludzi morza, ich życie domowe, rodzinne oraz pracę. Wytwarzał z dużą dokładnością i precyzyjnością również tradycyjne zajęcia wiejskie jak np. wyrabianie masła w maselnicy.
Ekspozycja z Muzeum Ziemi Lęborskiej
Zajrzyj tutaj...
i poznaj inne wyroby sztuki ludowej na Kaszubach:
Rogarstwo
Zabawkarstwo
Rzeźba nasłupowa
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
